Studentski aktivizam mijenja svijet, kroji budućnost i opominje prošlost!
Kroz historiju, studentski aktivizam se pokazao kao jedan od najvažnijih mehanizama borbe protiv represije i pokretač društvenih promjena. Od protesta protiv nepravde u obrazovanju do rušenja totalitarnih režima, studenti su često predvodili borbu za slobodu, demokratiju i ljudska prava. Od Pariške pobune 1968. do Baršunaste revolucije 1989., studenti su pokazali da zajedništvo i hrabrost mogu poljuljati i naizgled neuništive sisteme.
Strah kao alat represivnih režima i snaga zajedništva
„Totalitarni režimi opstaju zahvaljujući strahu. Uplašenim građanima je lakše manipulisati, lakše ih je podijeliti, lakše kontrolisati. Strah vodi do izolacije pojedinaca, navodeći ih da ne vjeruju jedni drugima, te zaštitu traže u samom sistemu koji ih ugnjetava.
Ali strah gubi svoju moć onog trenutka kada se ljudi ujedine – kada shvate da njihova snaga ne leži u pokornosti, već u solidarnosti. Otpor ne počinje nasiljem; on počinje odlukom da se više ne plašimo, da progovorimo onda kada se naređuje ćutanje, da mislimo onda kada se zahtijeva poslušnost.“ – Erich Fromm, socijalni psiholog i psihoanalitičar
Historija studentskog aktivizma pruža bezbroj primjera kada su mladi, umjesto da se povinuju strahu, odlučili da progovore i pokrenu društvene promjene.
Studentski aktivizam u Evropi
Pariška pobuna 1968. – Početak kraja autoriteta
Francuski studenti su u maju 1968. godine započeli proteste protiv autoritarne vlasti, konzervativnih društvenih vrijednosti i ekonomske nejednakosti. Pokrenuli su opći štrajk, okupili radnike i građane, a režim predsjednika Charlesa de Gaullea bio je ozbiljno uzdrman. Ovi protesti su doveli do promjena u obrazovnom sistemu i promjene političkog pejzaža u Francuskoj.
Mađarska revolucija 1956. – Prvi ozbiljan izazov sovjetskoj dominaciji
Studentski protesti u Budimpešti 1956. godine, prvobitno fokusirani na akademske slobode, brzo su se proširili na cjelokupno društvo, zahtijevajući povlačenje sovjetskih trupa i kraj komunističke represije. Iako je sovjetska vojska brutalno ugušila revoluciju, ovaj događaj je pokazao da su ljudi spremni suprotstaviti se diktaturi i otvorio put kasnijim promjenama.
Baršunasta revolucija 1989. – Studenti ruše komunizam u Čehoslovačkoj
U novembru 1989. godine studenti su organizovali mirne proteste protiv komunističkog režima, koji su brzo eskalirali u masovni pokret podržan od strane građana i intelektualaca. Nakon samo nekoliko sedmica, režim je pao, a demokratske promjene su postale neizbježne. Ovo je jedan od najboljih primjera nenasilne borbe za slobodu.
Pad Čaušeskua u Rumuniji 1989. – Od studentskih protesta do revolucije
U Rumuniji su studenti i intelektualci u decembru 1989. godine pokrenuli proteste protiv brutalne diktature Nicolaea Ceaușescua. Demonstracije su brzo prerasle u narodni ustanak, koji je doveo do vojnog prevrata i pogubljenja Ceaușescua. Bio je to kraj jednog od najrepresivnijih režima u Evropi.
Studentski protesti 1968. u Jugoslaviji– Prvi otpor socijalističkom režimu
Studentski protesti u Beogradu 1968. godine bili su dio globalnog talasa studentskog aktivizma, ali su u Jugoslaviji imali poseban značaj jer su se direktno suprotstavili nepravdama tadašnjeg socijalističkog sistema. Studenti su tražili ekonomske i političke reforme, a iako su vlasti ugušile proteste, oni su ostavili dugotrajan utjecaj na daljnji razvoj društva.
„Studenti su u pravu“ 1968. godina u Beogradu
Sve je počelo 2. juna uveče, kada su manifestacije „Karavan prijateljstva“ i „Mikrofon je vaš“ zbog kiše bile premještene u salu Radničkog univerziteta, kraj Doma Studentski grad, poznatijeg kao Studenjak. Dio studenata nije bio pušten u salu jer nije bilo mjesta, a mjesta su zauzeli graditelji Novog Beograda – brigadiri sa kojima su se studenti sukobili, a zatim i sa milicijom koja je pristizala u sve većem broju. Neredi su se tokom noći prenijeli i kod nekadašnjeg podvožnjaka, gde su studenti zaustavljeni na putu ka Saveznoj skupštini, gde su htjeli da „izlože zahtjeve“ koje su prethodno usvojili.
Budući da se situacija narednih dana nije smirivala, vlast je morala da preduzme korake i Tito se vanredno obratio u večernjem Dnevniku.
„Veliki broj, 90 procenata studenata, je poštena omladina o kojoj mi nismo vodili dovoljno računa, u kojoj smo vidjeli samo učenike, samo đake u školama, za koje još nije bilo vrijeme da se uključuju u društveni život naše socijalističke zajednice. To je bilo pogrešno. Mi smo njih ostavili same. Tu svoju grešku mi sagledavamo. I mi smo je utvrdili na današnjoj sjednici“, rekao je Tito.
Studentski protesti 1996/97. – Otpor Miloševićevom režimu
Tokom 1996. i 1997. godine studenti su predvodili višemjesečne proteste protiv izborne krađe i autoritarne vladavine Slobodana Miloševića. Iako nisu odmah doveli do promjena, pokazali su snagu otpora i pripremili teren za kasniji pad režima.
Pokret Otpor! – Ključna uloga u rušenju diktature
Studentska organizacija Otpor! osnovana je krajem 1990-ih kao odgovor na represiju Miloševićevog režima. Kroz nenasilne proteste, kreativne akcije i širenje svijesti o slobodi, Otpor! je postao centralni akter u mobilizaciji građana. Ovaj pokret je imao ključnu ulogu u protestima 2000. godine koji su rezultirali padom Miloševića i početkom demokratizacije Srbije.
Aktuelni studentski protesti u Srbiji 2024/25. godine
U svjetlu aktuelnih političkih dešavanja, studenti u Srbiji ponovo izlaze na ulice, zahtijevajući odgovornost, transparentnost i političke reforme. Njihovi protesti pokazuju da se duh otpora prenosi s generacije na generaciju, te da mladi i dalje imaju ključnu ulogu u oblikovanju budućnosti.
U novembru 2024. godine, nakon tragičnog urušavanja nadstrešnice na željezničkoj stanici u Novom Sadu, gdje je poginulo 15 osoba, studenti su pokrenuli masovne proteste protiv korupcije i neodgovornosti vlasti. Ovi protesti, koji su započeli 1. decembra, prerasli su u najveći studentski pokret u Evropi od 1968. godine, zahtijevajući sistemske promjene i odgovornost institucija. Protesti su dobili široku podršku javnosti i drugih društvenih grupa, što ukazuje na duboko nezadovoljstvo stanjem u društvu.
Najavljeni protest 15. marta 2025. godine u Beogradu
Nakon studentskih marševa u Novi Sad, Krajugevac i Niš, studenti iz više dijelova Srbije pješke su krenuli ka Beogradu. Za subotu, 15. marta 2025. godine, najavljen je veliki protest u Beogradu, koji će okupiti studente, profesore, radnike i građane iz cijele Srbije. Ovaj protest predstavlja kulminaciju višemjesečnih demonstracija koje su započele 1. decembra 2024. godine, nakon tragedije u Novom Sadu. Studenti već mjesecima zahtjevaju: objavljivanje kompletne dokumentacije o rekonstrukciji željezničke stanice u Novom Sadu, procesuiranje odgovornih za urušavanje nadstrešnice i smrt 15 osoba, povećanje budžeta za visoko obrazovanje za 20%, oslobađanje uhapšenih studenata i građana tokom protesta.
View this post on Instagram
Potencijalni utjecaj protesta na regiju
Aktuelni protesti u Srbiji imaju potencijal da inspirišu slične pokrete u regionu, posebno u zemljama gdje građani osjećaju nezadovoljstvo zbog korupcije i nedostatka transparentnosti. Solidarnost među studentima i građanima može poslužiti kao primjer drugim društvima kako zajedničkim snagama mogu zahtijevati promjene i boriti se za demokratske vrijednosti. Ovi protesti također mogu potaknuti regionalnu saradnju u borbi protiv korupcije i za unapređenje obrazovnih sistema, što bi dugoročno moglo dovesti do stabilnijeg i prosperitetnijeg Balkana.
Hrabrost u vremenu straha
Historija nam pokazuje da su studenti uvijek bili među prvima koji su ustajali protiv nepravde i represije. Njihova hrabrost često je mijenjala tok historije, od rušenja diktatura do borbe za prava na obrazovanje i slobodu govora.
“Otpor ne počinje nasiljem; on počinje odlukom da se više ne plašimo, da progovorimo onda kada se naređuje ćutanje, da mislimo onda kada se zahtijeva poslušnost.” – Erich Fromm
Moglo bi se reći da je to i suština studentskog aktivizma i odlučnosti da se ne povinuju strahu, već se udruže u borbi za pravednije društvo. I dok se svijet mijenja, jedno ostaje sigurno: studenti će uvijek biti među prvima koji će podići glas protiv nepravde.
U kom smjeru će Srbija krenuti od subote, nazire li se kraj jednog režima koji je na vlasti o(p)stajao zahvaljući strahu ili će „revolucija pojesti sopstvenu djecu“, subotnja dešavanja u Srbiji, sigurno je, odraziti će se i na situaciju u BiH. Rasplet je, čini se, vrlo blizu.
——————————————————————————————————
*BONUS: Sjećanje na Studentske proteste `90-ih godina u Srbiji
Studentski protesti kod Terazijske česme marta 1991. bili su odgovor na reakciju države tokom velikih demonstracija protiv tadašnjeg režima Slobodana Miloševića. Ishod protesta bila je smjena rukovodstva Televizije Beograd, ministra policije Radmila Bogdanovića, oslobađanje opozicionog lidera Vuka Draškovića i smjena direktora Radio-televizije Beograd Dušana Mitevića.
Srbija se 1992. suočavala sa velikim međunarodnim sankcijama, između ostalog, zbog učešća JNA u ratu u BiH. Kao reakcija na stanje u društvu, nastao je studentski protest. Preko 10.000 studenata okupilo se 15. juna ispred zgrade Rektorata Univerziteta u Beogradu zahtevajući ostavku tadašnjeg predsjednika države Slobodana Miloševića, raspuštanje Skupštine Srbije, raspisivanje izbora i formiranje koalicione vlade vlasti i opozicije. Iako je imao veliku podršku i profesora i javnih ličnosti i običnih građana, završen je bez ispunjenja zahtjeva.
Kada je režim Slobodana Miloševića 1996. falsifikovanjem zapisnika sa lokalnih izbora pokušao da ospori pobjedu opozicione koalicije “Zajedno”, studenti se pridružuju protestima koji su trajali tri meseca. Tih mjeseci, krajem 1996. i početkom 1997. većina beogradskih fakulteta nije radila. Studenti su izlazili u šetnje sa pištaljkama, izvodili razne performanse, udarali u šerpe. Organizovali su i doček Nove godine u centru Beograda kada se okupilo više od 100.000 ljudi. Protesti su završeni nakon dolaska specijalnog izaslanika OEBS-a Felipea Gonzalesa, februara 1997. godine, kada je Miloševićeva vlada pristala da donošenjem leks specijalisa prizna pobjedu opozicije u Beogradu i drugim gradovima.
Studenti su se priključili i masovnim demonstracijama koje su kulminirale 5. oktobra. Jednu od ključnih uloga u tome odigrao je pokret Otpor. Demonstracije su izbile nakon što su tadašnje vlasti odbile da prihvate rezulate izbora, po kojima je Vojislav Koštunica, kao kandidat opozicionog bloka pobijedio Slobodana Miloševića na izborima u Saveznoj Republici Jugoslaviji, 24. septembra 2000. godine. – svojevremeno objavila je Slobodna Europa.
MOŽDA ĆE VAS ZANIMATI I OVO:
Studenti iz Srbije zvanično kandidovani za Nobelovu nagradu za mir
Da li je 2025. godina protesta u EU i na Zapadnom Balkanu
Fotografije preuzete od različitih izvora.
