Uprkos protivljenju novinarskih udruženja i međunarodnih organizacija, Nacrt izmjena Krivičnog zakonika Republike Srpske koji, između ostalog, predviđa kriminalizaciju klevete, naredne sedmice će se naći pred poslanicima Narodne skupštine.
Kriminalizacija klevete, nacrtom usvojenim na Vladi Republike Srpske, predviđa ogromne novčane kazne u rasponu od 8.000 do 100.000 maraka ukoliko je ono što se iznosi ili prenosi dovelo ili moglo dovesti do teških posljedica za oštećenog, navodi se u nacrtu izmjena zakona koji je objavila Vlada RS-a. Nacrtom je predviđeno i da se gonjenje za krivično djelo klevete preduzima po prijedlogu – u prevodu, podnošenjem krivične prijave nadležnom tužilaštvu.
Aktivisti, nevladine organizacije i novinari u Republici Srpskoj izričito se protive kriminalizaciji klevete. Navode da o tome nema rasprave niti može biti kompromisa ili pregovaranja o visini kazni.
“Dobro, neće biti zatvarani novinari, ali očigledno je cilj da se zatvaraju redakcije”, rekao je predsjednik banjalučkog “Kluba novinara” Siniša Vukelić.
“Na udaru će biti oni mali mediji koji su nezavisni i koji, za razliku od velikih medija, nisu pod kontrolom. Zašto, ako su već htjeli da povećaju kazne, nisu to uradili kroz prekršaj, već to sada guraju u krivični zakon, gdje ćete vi biti krivično gonjeni i gdje nećete moći ostvarivati svoja druga građanska prava i slobode”, dodao je on.
Vukelić podsjeća i da je novi ministar pravde Republike Srpske nedavno medijskoj zajednici obećao da nacrt nije u planu rada ministarstva u ovoj godini, kao i da će prije nacrta zvati medijsku zajednicu na konsultacije, a da se ništa od toga nije desilo.
Predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske (NSRS) Nenad Stevandić kazao je da ne zna šta je “toliko sporno” jer je zakon u Skupštinu došao tek u nacrtu.
“Ponavljam, mi imamo nacrt zakona i biće javna rasprava, gdje će primjedbe, sugestije i prijedloge moći dati stručna javnost, pa i vi novinari i medijska zajednica, i ja ne znam šta je toliko sporno”, rekao je Nenad Stevandić.
Za Transparency International Bosne i Hercegovine (TI BiH) sporno je to što uopšte pričamo o mogućnosti kriminalizacije klevete. U ovoj nevladinoj organizaciji smatraju da se ne smije pregovarati o eventualno boljem rješenju zakona, već da se mora insistirati na odustajanju od kriminalizacije klevete.
Predviđene kazne, smatra izvršna direktorica TI-a Ivana Korajlić, za cilj imaju gušenje medijskih sloboda i gušenje slobode govora, a da je sve ovo veliki korak unazad za demokratiju u Republici Srpskoj.
“Strah postoji zbog načina na koji funkcioniše pravosuđe u Bosni i Hercegovini. Ostavljen je ogroman prostor za proizvoljno tumačenje pojedinih odredbi zakona. To ostavlja veliki prostor da se namjerno ide na targetiranje pojedinaca ili organizacija koje iznose određene informacije o bilo kome”, kazala je Ivana Korajlić.
Korajlić je napomenula da Republika Srpska u svom zakonodavstvu već ima zakon koji tretira klevetu i koji ostavlja mogućnost oštećenima da traže zaštitu pred sudovima.
Na najavu kriminalizacije klevete reagovali su i predstavnici opozicionih stranaka u Republici Srpskoj, koji takođe smatraju da je na djelu pokušaj zastrašivanja novinara i gušenje medijskih sloboda. Opozicija traži da vlast odustane od kriminalizacije klevete.
Iz Udruženja “BH novinari” su saopštili da Vlada RS-a želi gasiti medije kako bi “pojačala čast i ugled političara”.
“Naglašavamo da pojedini političari iz Federacije BiH također podržavaju kriminalizaciju klevete i očekivati je da, ukoliko Republika Srpska usvoji pomenute izmjene i dopune Krivičnog zakona, isto će se desiti i u Federaciji BiH”, saopštili su iz ovog udruženja.
Oni podsjećaju da je Evropska komisija za 2022. godinu zatražila od vlasti BiH da garantuje slobodu izražavanja medija i zaštitu novinara.
Advokat iz Banjaluke Aleksandar Jokić smatra da je najava kriminalizacije klevete u Republici Srpskoj okvir za cenzuru i uvod u eru autocenzure “zbog straha od procesuiranja i kažnjavanja”.
“Ovdje zabrinjava to što ako je mi inkriminišemo sada u 2023. godini, onda je jasno da imamo namjeru i da procesuiramo lica za koja postoji sumnja da su počinila klevetu, a to itekako odudara od tendencija u Evropi”, smatra Jokić.
Iz Misije OSCE-a su, nakon najave da će poslanici u Narodnoj skupštini razmatrati usvajanje Nacrta izmjena i dopuna Krivičnog zakonika Republike Srpske, saopštili da zabrinjava Vladina odluka da kriminalizuje klevetu.
“Još jednom ponavljamo da su ovakvi potezi u suprotnosti sa međunarodnim standardima i dobrom praksom, i da će dodatno narušiti ukupnu situaciju sa slobodom medija u RS-u. Pažljivo ćemo pratiti ovu situaciju, u skladu s našim mandatima. Takođe ćemo i dalje ostati na raspolaganju za konstruktivan dijalog i smjernice sa svim zainteresovnim stranama”, saopštili su iz Misije OSCE-a u BiH.
Naglasili su i da očekuju da vlasti u Republici Srpskoj osiguraju transparentnu i konstruktivnu javnu debatu o svim amandmanima koji mogu uticati na medijske slobode.
Iz Delegacije Evropske unije (EU) u BiH navode da se kleveta kao krivično djelo smatra zastarjelim pristupom, a podsjećaju da je upravo BiH prva u regionu, 2002. godine, dekriminalizovala klevetu.
“Kada je Evropska komisija u oktobru 2022. godine dala preporuku za davanje kandidatskog statusa Bosni i Hercegovini, napravljeno je to s očekivanjem da će određene reforme biti provedene bez daljeg odlaganja. Jedna od njih je i jačanje slobode izražavanja i slobode medija”, stoji u saopštenju iz Delegacije EU u BiH.
Dodaju i da nedavno objavljeni izvještaj Evropske komisije u BiH ističe tendenciju političara i javnih zvaničnika da uporno koriste tužbe kako bi zastrašili novinare i primorali ih na autocenzuru, a da kriminalizacija klevete ide u pravcu pogoršanja medijskih sloboda.
Istovremeno, komesarka za ljudska prava Savjeta Evrope Dunja Mijatović pozvala je na povlačenje Nacrta izmjena i dopuna Krivičnog zakonika Republike Srpske kojim se kriminalizuje kleveta. Ona navodi da bi ponovna kriminalizacija klevete u Republici Srpskoj ojačala trend gušenja slobode izražavanja u ovom entitetu, kao i da su zaštita ugleda i privatnosti važni, ali da se ta prava ne mogu ostvarivati na štetu drugih prava, prije svega slobode izražavanja, piše BIRN.
Predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik, koji je prvi prošle godine najavio kriminalizaciju klevete, rekao je, komentarišući reakciju medijske zajednice, da ga čudi da novinari brane klevetu i laž.
“Javni prostor je zagađen neistinama, a vi se niste potrudili da to ne bude tako. I što je u toj apsolutnoj slobodi koja je za neke bila primamljiva da lažu, kleveću i vrijeđaju ljude, iznose neistine i tako dalje, došli smo do toga da je to društveno neodrživo”, kazao je Dodik.
Dodik je u posljednjih nekoliko godina više medija i novinara u Republici Srpskoj optužio da lažu, kleveću i iznose neistine. Po pravilu se radilo o onim medijima i novinarima koji su kritički izvještavali o njemu ili vlasti u kojoj je njegova stranka SNSD.
O Nacrtu zakona o izmjenama i dopunama Krivičnog zakonika RS-a poslanici NSRS-a će raspravljati 14. marta.
(RTV Slon/BIRN)
